“TRAJİK BAŞARI-TÜRK DİL REFORMU” ÜZERİNE NOTLAR

Oxford Üniversitesi’nden emekli Türkçe profesörü Geoffrey Lewis (d. 1920, ö. 2008)’in Türkçeye “Trajik Başarı-Türk Dil Reformu” ismiyle tercüme edilmiş kitabını okuyorum. (Tercüme eden: Mehmet Fatih Uslu, Gelenek Yayınları, İstanbul, 2004)

Yazar, dünyâda amaç ve şiddet bakımından belki de sâdece Türkçenin başına gelmiş olan bu felâketi pek güzel ortaya koymuş. Türk olmadığı için sağcı-solcu, Batıcı-muhafazakâr gibi taraflardan birisinden değil. Bu ona Türk dil reformu hâdisesine dışarıdan ve sırf bir ilim adamı olarak objektif bakma imkânını vermiş. Ulaştığı netîce bu yüzden de kıymetlidir. Bu netîce şudur: Türk dil reformu evet bir başarıdır ama Türkçe hakkında ilmi olmayanların elinde Türkçeyi bozan, birçok bakımdan menfî yönden etkileyen, faydası az, zararı çok fazla bir başarıdır. Yani trajik bir başarı… 

Geoffrey Lewis’in titizliği beni şaşırttı. Alanla ilgili olarak, görülmesi gereken hemen hemen bütün kaynaklara ulaşmış. Bir de doğrudan dille alâkalı olmayan eserlerden verdiği örnekler var ki, merâkını ve sezgisini takdîr etmemek elde değil. 

İsâbetli bir kararla Osmanlıca hakkında bilgi vererek başlamış yazar. Çünkü üzerinde operasyon yapılacak dil budur. Sonra alfabe değişikliğini, 1936’ya kadar Atatürk ve dil reformunu, Güneş-Dil Teorisi’ni anlatmış. Dil reformunun en etkili ve üretken iki ismi Falih Rıfkı Atay ve Nurullah Ataç’a husûsî yer vermiş. Yazara göre diğerlerinden farkı çok yüksek bir bilgi-düşünce seviyesinden konuşması ve fikirlerinin akademi duvarları arasında kalması olan ve bu yüzden etkisi de çok sınırlı kalan Aydın Sayılı’ya da ehemmiyet vermiş ve ondan da örnek metinler almış. Aydın Sayılı’nın mâkul görüşlerine ben de şaşırdığımı söyleyebilirim. (Aydın Sayılı, kâğıt 5 liraların arkasında resmi bulunan ilim adamıdır.)