Kırımlı Ehmine Üseyin; Dünyayı Kucaklayan Bir Hisli Yürek

Hecenin prensesi. Kırım Türk şiirin ecesi.

Yedi artı yediyle, özel otomobiliymiş gibi gözü kapalı yazıyor, altı artı beşle otobüs hızında.

İçi şiir, dışı şiir onun. Dünü şiir bugünü şiir onun. Yarınlarda da hep olacak, göreceksiniz.

Hem büyüklere yazıyor hem çocuklara. Büyüyemeyen bir çocuk kalbi taşıyor da ondan.

Kırım benim gönlümde, ilkin, Kırımdan gelirim gelirim adımda da Sinan’dır heyyy aman aman türküsüdür. Sonra, güzel bir Edirne akşamında, şair Mustafa Hatipler’in, Dar’ül-Hadis Camii’nden Hasan Sezai Hazretleri’ne doğru geçerken, sağdaki boş alan için söylediği, burası Tatarhani Mezarlığıdır. Ve hiç kuşkusuz, üçüncü olarak; Türkiye şairlerinin kahir ekseriyeti - çok büyük çoğunluğu, neredeyse tamamı - artık terki’dize eylese de, büyük bir ustalıkla hece şiirleri yazan Akmesçitli şair Ehmine Üseyin’dir Kırım benim kalbimde. Bir türkü, bir mezarlık, bir şair; üçü ülkedir benim gözümde. Üçü tarihtir. Üçü şiirdir. Üçü hicrandır.

Ne zaman bir Ehmine Üseyin şiiri okusam aklıma önce hece vezni gelir, sonra Türk hece şiirinin veliahtı oluşu gelir onun, sonra Tatarhanî mezarlığına rahmet okurum. Arkadan kalbimin en derin en ince yerlerinden bir türkü sesi uzanır kulağıma: Kırım’dan gelirim gelirim, adım da Ehmine’dir hey aman aman…   

Peki kim mi bu Ehmine Üsein? Anlatayım: Elektrik mühendisi Seyran Üsein ile öğretmen Hatice Hanım’ın kızı olarak 1971 yılında Özbekistan’ın Namangan vilayetinin Çuşt şehrinde doğar. Aile içi sıralamayı o tatlı latif Türkçesiyle kendisi söylesin: Üç qardeşmiz, iki qız bir oğlan, men en büyüğüm. Çocukluğu Çuşt’ta geçer, Her yaz düzenlenen kamplarda Tiyanşan Dağlarına çıkmak en sevdiği şeydir çocuk Ehmine’nin. İlk ve ortayı Çuşt’ta okur. Pedagoji Lisesi’ni bitirdiği yıl, 1991’de, onun tabiriyle sevimli vatan Kırım’a köç ederler tekrar.  Akmescit’te Kırım dili ve edebiyatı bölümünü bitirir. On beş sene ilkokul öğretmenliği yapar. (1993-2008) Sonrasında Kırım dili ve edebiyatı öğretmeni olarak hizmet vermeğe devam etmektedir, gençlere. Bu arada ticaretle iştigal eden Mustafa Bey ile evlenir. Ruşen ve Üsein adlı iki oğulları olur. Kalbi şiir şiir atan Akmescit şehrinde, şiirler yazmaktadır senelerdir bizin Ehmine kızımız.

Şaşılacak şeydir: Şair bir dedenin torunu olmasına rağmen, ilk şiirini - geç sayılabilecek bir yaşta- otuz üç yaşında yazar. Dedesi Sovyet döneminin çocuk şairlerinden Zeytulla Albatlı’dır. Kırımtatar şirinin güçlü kalemleri Yunus Kandım, Bekir Çobanzade, Eşref Şemizade, Âşık Ömer ve Mustafa Cevheriy’nin şiirleri ile büyür. Ustası, yaşayan en sevdiği şair Şeyran Ali’dir. Tercihi daima ilahî, felsefi ve lirik şiirdir.

Hani bir söz vardır bizde: Arap atı gibi geç açılır denir ya; Ehmine kızımız da bir yazar pir yazar: On altı senede beş şiir kitabı: Altın Küneş (2009),  Ayvanat Alemi (2011), Kefe Lâlesi (2015), Güzellik Alemi (2017), Ümüt Yaşatkanlar’ (2021).

Ehmine kardeşimi on yıldır tanırım. TYB’nin 2011’deki Kosova Prizren’deki Türkçenin Şiir Şölenine katılmıştı, Kırım’ı temsilen. O gün bugün ağbi - kardeşiz. Daha sonra benim tavassutumla, Gagauz Yeri Balkan Türk Şairleri Buluşmasına (2014), Kazakistan’ın Türkmenistan şehrindeki TYB’nin Türkçenin Şiir Şölenine (2017) katılmıştı.

Ehmine’nin gözlerinde, tanıdığım günden beri hiç değişmeyen ve hiç azalmayan üç şey gördüm ben - üç kavram, üç olgu, üç metafor, ne derseniz deyin artık-: hüzün, sitem ve şefkat.

Hüznünü anlayabiliyorum; Komünizmin, büyük palavrası kardeşlik - barışcıllık yalanının aksine,  Kırım’dan Orta Asya’ya sürgün, katliam, telef oluş. Hasret, âh o vatan hasreti. O hasretle Özbekistan’da büyüyüş.  Sonra ancak ta on dokuz yaşında güzel vatan Kırım’a dönebiliş. Ve yine o gün bugün, şairin özvatanında garipsin dediği türden, Kırım’ın Rus tasallutuyla adeta açık hava hapishanesine dönüştürülmesi. Ehmine Üsein’in gözlerindeki hüzün, tarihî hakikatleri haykırıyor adeta, okuyabilene.

Sonra sitem. Evet sitem var hep. Türklere sitem, Müslümanlara sitem, dünyaya sitem. Şairin Dünyaya kapalı Allah’a açık dediği türden bir duyguyla yaşıyor kaç senedir Kırım. Rus faşizmi, bir avuç Kırım Türkünü, dünyayla her türlü bağını kopartarak yaşatıyor kaç yıldır. Yaşamak denirse buna artık. Bizi niye görmüyorsunuz sitemi var kirpik uçlarında Ehmine Üsein’in, bizlerin kalbine kalbine batan, bir kılıç gibi.

Sonra şefkat. Evet evet şefkat. Biraz hâl hatır eden herkes, Ehmine Üsein’in sesinde sözünde ve yüzündeki şefkatin buram buram, ılgıt ılgıt, katar katar nasıl karşısındakine, -ne karşısındaki- bütün bir dünya yayıldığına şahitlik edecektir. Şiir yazması da bundandır. Çocuklara / balalara yönelik şiir kitapları da.

Ehmine’nin neredeyse bütün şiirlerini okudum. Üç tema hakim şiirlerine öncelikle: Ümmet (Müslüman coğrafya ve dertleri), Turan (Türk dünyası ve toparlanması) ve Kırım. İkinci üç tema ise merhamet, ayrılık ve hasret.

Söylemesi ayıp, son yirmi yıldır Türk şiirinin bütün köşe taşlarını bilir, tanırım. Sosyalistinden İslamcısına. En dindarının bile İmam-ı Azam’dan bir kez söz ettiğini, bir alıntı yaptığını, bir dize yazdığını görmedim. Maşallah, bütün alıntı ve atıfları Batıdandır bizim İslamcılarımızın. Bakınız, Ehmine Üsein, balalar/çocuklar için şiir yazışını nasıl gerekçelendiriyor: Balanı özüñ içün sev, ümmet içün yetiştir (İmam-ı Azam) ve Bala dünyanıñ eñ büyük saadetidir. (Dostoyevskiy) Helâl sana altın kalpli kız. Bin kere helâl vallahi. Helâlinden helâl hem de.

Kudüs’e dair de şiiri var Ehmine Üsein’in, Çanakkalaye’ye de. Doğu Türkistan da derdidir onun Gazze de. Bosna’yla da atıyor onun yüreği Arakan’la da. Bir mümine yürektir onun hüzünbaz yüreği. Bir muvahhide imandır onun imanı. Ve tabii Turan’dır derdi. Birlik dirlik bütünlüktür. Turancadır, Turanladır, Turan’dadır. Vücudu Kırım’da hapiste olsa da, kalbi gönlü kalemi dünyayı gezer; dünyanın bütün dertleriyle hemhâldir.  

Sözümüz ispattan varestedir ama Ehmine’nin o samimi yreğini ve güzel Kırım telaffuzunu yudumlayasınız diye buraya da alaym: "Qorqma, babam, bar Yaradan, yar Yaradan"; bu şiirni, Cansız bedeni Bodrum sailine urulğan üç yaşındaki Suriyeli Aylan Kürdige yazdım ve dünyada zaman felâketlerden qurban ketken balalarınıñ hatırasına bağışladım. Bu şiirni yazğanımda çok ağladım ve yüregimde bütün bu acı duyğularını is ettim.”

Şiirinin poetikası ona göre bir cümleden ibarettir: “Neden men şiir yazam? Aşq içün yazam. Aşq ise varlıqnıñ sebebidir. Aşq, Allahq’a ait olğan aşqtır.” Bu kadar açık, net, sarih.

Bu kadar hececidir de hiç mi serbest şiir yazmaz Ehmine. Yazar. Onun öyküsünü de kendisinden dinleyelim: 2018 senesine qadar tek hece şiirlerni yazar edim. Soñra, 2017 senesi Aralıq ayında Türkistan’da Uluslararası Şiir Şöleninde, bir aqşam, yazar Ali Ural, «hece şiiri, şiir degil» dedi, Fahri Tuna olaraq siz, "hece olsun, serbest olsun, ama şiir olsun" soylediñiz. Bu sözler aklımdan çıkmadı ve eve döndümde bir serbest şiirni yazdım. Qolay olmadı, çünki serbest şiirniñ öz vezini bar. İşte 19.01.2018 senesi men «Ey, Qudus, soñ ümütke davet etken, sen degil mi?!» birinci serbest  şiirimni yazdım. Siz Fahri Tuna Hocam ve Ali Ural sebepçi olduñız. Em de soñki zamanda serbest şiirlerni yazam, amma çoçuklar için tek hece şiirlerni yazam.”

Yunus Emre ve Sezai Karakoç hayranı. Türkiye’yi hele de İstanbul’u çok seviyor. Kapadokya’yı gezmek en büyük hayali.

Her şair bir dörtlükten ibaretse eğer benim için Ehmine Üsein, Biz toqmız, Somali’de aç qala evlâd / Bizde şeñlik bar, Filistin’de feryad / Buña yürek dayana raat-raat / Yürekler bardır ki, yoqtır merhamet mısralarıdır.

Ehmine Üsein, kısık bakan gözleriyle bize sitem ediyor adeta; ey dünya, ey merhamet, ey insanlık nerdesiniz siz dercesine.

Ehmine Üsein; Kırım Türk edebiyatının kraliçesi. Hece şiirinin de son prensesi.

Kalbiyle Kırım’ı kucaklayan yürek; Kırım’ı, Turan’ı, ümmeti.

Her şiiri ders veriyor bizlere. Helâl olsun sana hisli yürek.