Kemal Tahir bu konuya kafa yormuş, ciddi şekilde araştırmış bir yazarımız. Onun bu konudaki tesbitlerinin yabana atılamıyacak değerde olduğunu düşünüyoruz.
Kemal Tahir, Atatürk devrinde mahkûm edilmiş yazarlarımızdan. “Askeri isyana tahrik ve teşvik” iddiasıyla 15 yıla mahkum edildi, 12 yıl hapis yattı. Mahpushane onun mektebi oldu, birçok eserini orada tasarladı veya yazdı.
Tarihle ilgili romanlarıyla haklı bir şöhret kazandı. Önce yakın tarihle ilgili romanlar yazan Kemal Tahir, Osmanlı tarihine yönelmiş, Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemini Devlet Ana isimli eserinde anlatmıştır. Epey zamandır edebiyat müfredatında Kemal Tahir ismi yer alıyor. Millî Eğitim’in 100 Temel Eser listesine “Esir Şehrin İnsanları” romanı ile girmiştir.
Kemal Tahir’in edebî alanda eser verirken, konunun tarihî-teorik temellerini araştırmaktan geri kalmadığı da biliniyor. Bu arayış onu, ömrünün son yıllarında başlangıçtan hayli farklı noktalara getirmişti.
Kemal Tahir’in vefatından sonra, yarım kalan veya yayımlanmayan romanları yayınlandığı gibi, romanlarına zemin teşkil eden “notlar”ı da ciltler halinde neşredildi.
Araştırmacılar, ilim adamları yakın tarih konusunda romancılar, edebiyatçılar kadar kendilerini serbest hissedemiyorlar. Bunu Kemal Tahir gibi, Tarık Buğra gibi romancılarımızın eserleri doğruluyor. Kemal Tahir’in notları onun edebî eserlerinin zeminini nasıl ciddi araştırmaların sonucunda oluşturduğunu gösteriyor.
Kemal Tahir’in Bağlam Yayınları arasında çıkan Notlar/ÇÖKÜNTÜ adlı kitabı konumuz açısından bilhassa önem taşıyor. Bu kitaptan resmi anlatıma aykırı veya zıt bazı görüşleri, yazarın çalışma tarzı düşünülerse zihinlerde soru işaretleri meyana getiriyor.
91. Sayfada İngilizlerin Vahdetdin'e karşı Mustafa Kemal'i tuttuğu, Mustafa Kemal'in ise İngiliz çıkarlarına hizmet ettiğini öne sürüyor.
İngilizler kendileri Mustafa Kemal'i destekledikleri gibi, Fransızları öne sürerek Kurtuluş hareketinin İstanbul’a karşı meşruluğunu kabul ettirdikleri de Kemal Tahir’in iddiaları arasında yer alıyor.
93. Sayfada İngilizlerin Halifelik’ten yana olduğunun yalan olduğu iddia ediliyor. 119. sayfada devrimler için "şef ve takımının oyuncak reformları" deniliyor. Padişahın ve Halifeliğin dış anlaşmalara uyularak kaldırıldığı görüşü 121. sayfada yer alıyor. M. Kemal Paşa'nın Kurtuluş Savaşı’ndan sonra kadeh arkadaşları ile gündüzleri uyuyup geceleri yaşadığı alaylı bir dille anlatılıyor.
136. sayfada halkın Atatürk ilkelerini ciddiye almadığı, bu ilkelerin halka karşı olduğu, bu ilkelerin arkasına saklanarak namussuz dolaplar çevrildiği belirtiliyor.
176'da İngilizlerin Mustafa Kemal hareketini tuttuğu, geliştirdiği ve zafere ulaştırdığı iddiası dile getiriliyor. Mustafa Kemal'in İngiliz Entelicans servisine hizmet teklif ettiği, Anadolu'ya geçtikten sonra İngilizlerle Halifeliği kaldırmak şartıyla anlaştığı görüşü 197. sayfada yer alıyor.
Kemal Tahir, inkılâp tarihlerinde “müstebit”, “kızıl sultan” gibi menfi sıfatlarla anılan Abdülhamid'i de büyük devlet adamı sayıyor (sayfa 199). Kurtuluş Savaşı zaferinin bir oyun olduğu, Yunan’a karşı kazanılmış küçük zafere karşılık büyük Osmanlı Devleti’nden vazgeçilmesinin sağlandığı görüşü, 261. sayfada yer alıyor. Emperyalistler ve bilhassa İngilizler için Hilafet’in kaldırılmasının zorunluluk olduğu, bunun Hıristiyan güçlerle yapılmasının, İslâm dünyasında uyandıracağı tepkiden ötürü, uygun bulunmadığı, "işi içeriden kıvıracak adam arandığı" buna da "Mustafa Kemal ve arkadaşlarının talip olduğu" yazılıyor. (sf. 263)
Misak-ı Milli'yi İngilizlerin hazırladığı, İngilizlerin biricik şartının laik bir devlet kurulması olduğu, 284. sayfada iddia ediliyor. 276. sayfada "Kemalistlik apaçık gericiliktir" deniliyor.
Kurtuluş Savaşında işgalci Fransızların, İtalyanların Mustafa Kemal'i desteklediği, İngilizlerin de Osmanlı mirasından ve Halifelik’ten vazgeçmek şartıyla aynı şeyi yaptığı savunuluyor. (sf. 283)
Kemal Tahir, bir yazar, edebiyatçı olarak bu görüşlerini ciddi araştırmalar, okumalar sonucu geliştirmiş, son romanlarını da bu görüşler doğrultusunda oluşturmuştur. Bilhassa Yol Ayırımı romanı bu açıdan önemlidir.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.