Eyüp Mithat Açıkgöz: Mehmed Âkif’in Türk Gençliği İçin Önemi

Giriş

Rol model, sosyal açıdan öğrenmenin önemli etmenlerindendir. Moti­vasyon, tanımlama ve kariyer rehberi olarak tabir edilen rol model insanları etkileme gücüdür. Rol modelin giyimi, okuduğu kitaplar, gittiği yerlere kadar etkilenen kitle için örnek alma hatta taklit etme söz konusudur. Kişinin ka­rar verme mekanizması üzerinde doğrudan veya dolaylı yoldan etkilidir. Rol model olarak ele alınabilecek kişiler genellikle ünlü sanatçı, sporcu, siyasetçi gibi isimlerdir. Bunların yanı sıra çok sevdiği veya saydığı ailesinden herhangi bir fert, yakın bir arkadaşı da muhtemel kişiler arasındadır. Bu kişiler bireyin hayatında kimlik gelişiminin bir parçasıdır. Model olan kişiler toplumsal dav­ranışlarda kalıcı iz bırakabilir (Çimen, 2019).

Modellenen kişi ve davranışlarında yaş, cinsiyet, karakter, benzerlik ve statü unsurları vardır (Korkmaz, 2014: 252). Bu unsurlar modelin, bireyin kendisiyle eşleşip eşleşmediğini anlamak adına önemlidir. Ayrıca kişinin ço­cukluk, ergenlik, gençlik vb. çağlarının model almaya yönelik temel oluşturdu­ğu açıktır. Çocukların ve gençlerin %78’inin (yüzde yetmiş sekiz) rol modelleri vardır (Clark vd., 2001).

Türk kültüründe ise doğan çocuğa ad koyma işleminde rol modellerin etkisi görülmeye başlanır. Çocuğun, ismi verilen kişiyle müsemma olması is­tenir. Örneğin Mehmed Âkif Ersoy, babasının adını (İpekli Tahir Efendi) oğlu Tahir Ersoy’a vermiştir. Bu isimler ülkenin tarihine ait kişiler, anne-babanın ilgi alanına göre spor, sanat camialarından ünlü biri olabilir. Dinî karakterler, aile büyükleri isim verilirken kaynak alınır (Balcı, 2014: 111).

Gençlik, bireyin yaşamında önemli bir dönemecin sürekli ve tekrarlı yan­sımasıdır. Gençlik sosyolojisi başlığıyla incelenecek olursa bireyin biyolojik yönü katılarak kültürel açıdan değişen ve gelişen bir dönem olarak yorumlan­maktadır. Heyecan, özgürlük, tez canlılık, hareketlilik ve kişisel bağımsızlık gibi pek çok kıstası içeren psiko-sosyal karakteri temsil etmektedir (Baş, 2017). Belirli bir yaş dilimi ve aralık içinde, duygu, düşünce, davranış ve tutum olarak gelişme çabasıdır (Kır, 1990: 4). Tarihin her döneminde görülen, toplumların ana bileşeni olan varlığı değişmeyecek bir kategoridir.

İstiklâl Şairi: Mehmed Âkif Ersoy

1873 senesinde İstanbul’da doğan ve çocukluğu Fatih semtinde geçen şairimiz eğitim-öğretim olanaklarına babası Tahir Efendi’nin de ilim insanı olması sebebiyle sağlıklı bir şekilde erişebilmiştir. Fatih Merkez Rüştiyesinde gördüğü dil derslerinde (Farsça, Arapça, Fransızca ve Türkçe) en yüksek dere­celeri almıştır. Sonrasında girdiği Baytar Mektebini de birincilikle bitirmiştir.

Meslek hayatını çeşitli kurumlarda devam ettirir. Darulfünun ve Ziraat Mektebinde edebiyat dersleri vermiştir. Balkan Savaşı sırasında millî daya­nışma ve halkı bilinçlendirmeyi sağlamak amacıyla oluşturulan Müdafaa-i Millîye Cemiyeti İrşad Heyetinde çalışmıştır (1912-1913). Burada edebiyatın güzide isimleriyle birlikte halka destek vermiştir. Bu vesileyle Fatih, Süley- maniye ve Beyazıd camilerinden halka hitap etmiştir. 1908 yılında Eşref Edip (1883-1971) ve Ebululâ Mardin’in (1881-1957) yayımlamaya başladığı Sırâtı- müstakîm; sonrasında (1912) yalnızca Eşref Edip tarafından devam ettirilen Sebîlürreşâd dergilerinde şiirleri yayımlanmıştır.

Seyahatleriyle birçok farklı kültür ve nüfusu tanıma fırsatı bulan Âkif, Edirne’yi merkez alarak Rumeli; Adana’yı merkez alarak ise Anadolu’yu do­laşmıştır. Rumeli ziyaretini gerçekleştirirken, Baytar Mektebinden edindiği tecrübelerle hayvanlar arasında yayılan bulaşıcı hastalığa karşı tedaviler uygu­lamıştır. 1914 yılında iki ay süren Beyrut, Kahire, Medine ve Şam seyahatlerine çıkmıştır. Necid-Medine seyahatinin ilhamıyla “Necid Çöllerinden Medine’ye” şiirini kaleme almıştır.

Gençlik çağlarında şair ve dil bilimci Samih Rıfat ile birlikte Divan-ı Lü- gati’t Türk’ü Türkçeye çevirmiştir (Şimşek, 2013).

İstiklâl şairimiz, Baytar Mektebinden arkadaşı Hasan Tahsin Bey ile yap­tığı anlaşma üzerine Hasan Tahsin, 1910 yılında vefat edince onun ailesine bakmıştır (Düzdağ, 2010).

Heyet-i Temsiliyeden kendisine gelen davet üzerine 24 Nisan 1920 günü Ankara’ya ulaşmıştır. Vazifesinden izinsiz ayrıldığı gerekçesiyle meşihat ma­kamına bağlı Daru’l Hikmeden azledilmiştir (Düzdağ, 2010). Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa’nın teklifi üzerine Burdur’dan milletvekili seçilmiştir. Aynı zamanda halkın yoğun ilgisiyle Biga’dan da (Çanakkale) se­çilmiştir.

İstiklâl Marşı’mızın düzenlenen yarışmada birinci seçilmesinin ardından ödül olan 500 lirayı (döneminin) Daru’l Mesai adlı hayır cemiyetine bağışla­mıştır.

Mehmed Âkif Ersoy yıllarca süren kesintisiz savaş döneminin acılarını, sıkıntılarını eserlerinde işleyen; halkın derdine tercüman bir şairdir. İstanbul, Balıkesir, Kastamonu, Burdur ve daha birçok şehri dolaşarak halka hitap et­miştir. Bu yönleriyle Millî Mücadele’ye manevi anlamda önderlik eden şahsi­yetlerden biridir (Şimşek, 2013).

Genç olmanın gerekliliklerini sporcu, özgür ruhlu ve çalışkan kişiliğiyle karşılayan bir gençlik dönemi yaşayan Mehmed Âkif Ersoy, davranış ve tu­tumlarıyla rol model niteliklerine ulaşmaya başlamıştır.

Toplumların geleceği ve teminatı olan gençlik birey olmanın yapı taşla­rındandır. Nitekim Mehmed Âkif Ersoy özellikleri açısından gençler için ide­allerine göre bir rol model tasarlamıştır. Bu rol model Safahat adlı eserinde de geçtiği üzere “Âsım”dır. İdeal tip odur. Âsım, Safahat’ın altıncı bölümüne ve mensur şiire adını vermiştir. Bu bölümde Köse İmam’ın oğlu olan Âsım konuşmalarda sık sık yer edinmektedir. Kaplan’a göre (1983) Ziya Gökalp’in Kızıl Elma’daki “Ayhanım”; Tevfik Fikret’in “Hâluk” tipi gibi Âsım da istenilen vasıflarla donatılmış bir tiptir. Şiirin yazıldığı zaman itibarıyla I. Dünya Savaşı yaşanmaktaydı. I. Dünya Savaşı’nda kazandığımız tek cephe olan Çanakkale için yazılan, sonrasında “Çanakkale Şehitleri” adıyla belirtilen kısım usta şai­rin öne çıkan eserlerinden biridir. Âsım modelinin bu kısımla bağdaştırılması yine nasıl tasarlandığını göstermektedir.

Bu kısımda belirtilen “Âsım’ın nesli diyordum ya, nesilmiş gerçek. İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecek.” sözlerinden Âsım modeliyle ilgili ilk izlenimleri elde edebiliriz. (Safahat)

Köse İmam ile Hocazade arasında geçen konuşmada Âsım’ın gelecekte nasıl bir yer edineceği belirtilmiştir:

“..Bizi kim kurtaracak var mı ki bir başka nesil?

-Âsım’ın nesli, Hocam.

-Âsım’ın nesli diyorsun. Ne uzun boylu hayal!

-Âsım’ın nesline münkâd olacak istikbal.

Çanakkale Şehitlerine şiirinde geçen bir kısımda Âsım’ın hayranlık bıra­kacak savlet (atılganlık, girişkenlik) ve iclale (büyüklük) sahip olduğu belirtilir:

“.Sen ki son ehl-i sâlibin kırarak savletini,

Şarkın en sevgili sultanı Selahaddin’i,

Kılıçarslan gibi iclaline ettin hayran.”

Sorumluluk sahibi ve yardımsever Âsım, gündelik hayatındaki alışkanlı­ğıyla anlatılır:

“.Hangi biçarenin âlâmını etsin ta’dil;

Kimin imdadına koşsun O kadar çok ki sefil!..

Hangi mâtemli evin derdine çıksın ortak,

Bir yığın kül kesilen, baksana binlerce ocak!

Hangi yardım dilenen aczi tutup kaldırsın.”

Âsım -ruhu, huyları ve aklıyla- Hocazade tarafından şu şekilde övülür:

“.Hocam, evladına benzer bulamazsın arasan,

Görmedim ben bu kadar dört başı ma’mûr insan.”

“.Sonra, irfanı için söyleyecek söz bulamam;

Oğlanın bildiği, öğrendiği her şey sağlam.

Boynu dehşetli, evet, beyni de lâkin zinde.

Verilen örneklerden anlaşılacağı üzere Âsım, Mehmed Âkif Ersoy için ideal tiptir.

Bu araştırmada Mehmed Âkif Ersoy; gençlik ve idol kavramlarıyla bağ­daştırılarak araştırılmıştır. Mehmed Âkif Ersoy’un anı ve anekdotlarıyla (fık­ra) kendisinin; eser ve sözleriyle Âsım’ın gençler için önemli bir model oldu­ğu varsayılmıştır. Mehmed Âkif Ersoy’un hayatı ile Âsım modeli açıklanarak gençlere olumlu yönde katkıda bulunulacağı düşünülmektedir.

Yöntem

Bu çalışma fikrî ve uygulamalı olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Fikrî kısımda idol-rol model, gençlik kavramları ile Mehmed Âkif Ersoy’un hayatı ve eserleriyle ilgili kaynak taraması yapılmıştır. Uygulamalı kısımda ise Mehmed Âkif Ersoy’un söz ve eserleriyle oluşturduğu “Âsım” modelindeki kimlik ve karakteristik özelliklerden yararlanılarak yirmi (20) maddelik likert ölçekli nicel bir anket hazırlanmıştır. “Âsım” modelinin özellikleri belirlenir­ken Safahat ile Kukul (1986), Düzdağ (1979), Kır (1990) ve Şimşek (2013) ta­rafından yapılan araştırmalar dayanak alınmıştır. Ankette gençlerin günümüz­deki hâliyle kıstas ve esaslara uyup uymadığı, “Âsım” modelinin geçerliliğini koruyup koruyamadığı tespit, olumlu ve olumsuz yanlarıyla analiz edilecektir. Maddelerde yer alan yargılara katılım derecesi “katılıyorum, katılmıyorum, fikrim yok” seçenekleri kullanılarak belirtilecektir. Araştırma evreni gençler, örneklemi ise 42 (kırk iki) üniversite öğrencisi ve iş sahibi genç nüfustur. Ör- neklemin belirlenmesinde “Âsım” modelinin kıstaslarına uygun, benliğin ve öz kimliğin oluşumunda en önemli dönem olan gençlik etkilidir.

Araştırma anketi dijital form kanalı ve bağlantısıyla uygulanmıştır. Öğ­renciler gönüllülük esasına göre ankete katılmış, çalışma hakkında bilgilendi­rilmişlerdir. Maddelere verilen cevaplar yüzdelik oranlama yöntemi kullanıla­rak ölçülmüştür.

Bulgular

Ankete katılan kişilerin demografik bilgileri Tablo-1 ile Tablo-2’de; veri toplama aracı olarak kullanılan anketin maddeleri ve elde edilen sonuçlar ise Tablo-3’te gösterilmiştir.

Bu bulgular ışığında, gençlerin fiziki sağlığına ve zararlı alışkanlıklardan kaçınmaya özen gösterdikleri; bununla doğru orantılı olarak sosyal faaliyetlere katıldığı, kendine güvendiği ortaya çıkmıştır. Modelin temel mantığında da yer aldığı üzere sağlıklı bir bireyin sosyal hayatta yer almasının kolaylaştığı an­laşılmıştır. Kaba kuvvetten kaçınmaları da sağlıklı bir sosyal hayat için önem arz etmektedir.

Çok yüksek bir oranla gerek millî gerekse içtimai konularda bilinçli ol­dukları görülmüştür. Çevresinde yaşananlara karşı geliştirilen duyarlılık, an­kette en yüksek payı yer alan yargılardan biridir.

İlgi alanları için çalıştıkları, çevresiyle iletişim ve bilgi etkileşimleri, kişisel gelişimlerine dikkat ettikleri, kendilerine değer verdikleri ve sorumluluk sahi­bi oldukları görülmüştür.

Bunların aksine kültürel konularda, geleceğe dair planlamalar ve edebi­yatta yer edinmiş önemli isimleri takip etmek hususunda fikir birliğine vara­madıkları ortaya çıkmıştır.

Sonuç ve Tartışma

Kaynak taraması ve belge tenkidi sonuçlarına göre rol model, gençlik kavramları vurgulanarak rol model ve örnek insanların gençlerin kimliğini şekillendirdiği, toplumsal, kültürel unsurların rol model belirlemede önemli olduğu anlaşılmıştır. Mehmed Âkif Ersoy’un hayatı ve eserleriyle gençler için rol model niteliğinde olduğu izah edilmiştir. Safahat temel alınarak Âsım’ın karakteri, vasıfları ortaya çıkarılmıştır.

Araştırma problemi ve varsayımından yola çıkarak Âsım modelinin “ge­lecek zaman” boyutlu bir tasarım olmasından dolayı günümüzde geçerliliğini koruyup koruyamadığını anlamak amacıyla yapılan ankette gençlerin sorum­lu, bilinçli ve sağlıklı olduğu, bu sebeple “Âsım” ruhuyla hareket edebilecekleri düşünülmektedir.

Öneriler

Gençlerin kendi hayatlarını kurmalarında -psiko-sosyal bir varlık olarak- Âsım modeli kullanılabilir. Anket sonuçlarında görüldüğü üzere Mehmed Âkif Ersoy’un eserlerini takip etme hususunda istenilen düzeyde olunmadığından Safahat, gençlere uygun bir dille aktarılabilir; gençlerin kültürel ve tarihî olgu­lara merakları arttırılabilir.

KAYNAKÇA

Balcı, U. (2014). Türk Toplumunda Adlar ve Soyadları (Sosyo-Kültürel ve Dilbilimsel Bir Yaklaşım). Diya­log, Seçkin Yayınları, İstanbul

Clark, P. W. & Martin, C. A., & Bush, A. J. (2001). The effect of role model influence on adolescents’ materialism and market place knowledge. Journal of Marketing Theory and Practice, 9(4), 27-36.

Düzdağ, E. M. (1979). Safahat Tetkikleri. MED Yayınları.

Düzdağ, E. M. (2010). Safahat Araştırması, Acar Bilgi Merkezi. İstanbul.

Ersoy, M. A., Safahat.

Kabaklı Çimen, L. (2019). Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Rol Model Tercihleri. Manas Sosyal Araştır­malar Dergisi, 8(1): 88-110.

Kaplan, M. (1983). Âkif Açık Oturumu. Türk Edebiyatı Dergisi, Mehmed Âkif Özel Sayısı, Mart 1983.

Kır, İ. (1990). Mehmed Âkif Ersoy’a Göre İdeal Gençlik: Âsım’ın Nesli, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Dergisi, 4 (2).

Korkmaz, İ. (2014). Sosyal Öğrenme Kuramı. B. Yeşilyaprak (Editör). Eğitim psikolojisi (Gelişim-Öğren- me-Öğretim). 12. Baskı. Pegem Akademi. Ankara.

Kukul, H. M. (1986). Âsım Yahut VI. Safahat’ta Millî Eğitim Meselesi Olarak Türk Gençliğinin Gayesi ve

Hedefleri. Millî Kültür Dergisi, Sayı:55.

Şimşek M. (2013). İdeal Bir Genç Modeli Olarak Safahat’ta “Âsım”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Eğitimi Bilim Dalı.