Dr .Öğr. Üyesi İsmail Çağrı Doğan: Beşeri Sermaye Alanında Mentörlük Çalışmalarının Gelişimi: Bibliyometrik Eşleme Analizi

İnsan kaynakları açısından bakıldığında, beşeri sermaye, bir işletmenin sahip olduğu en değerli varlıklardan biridir (Ulrich, 1997; Hitt, Bierman, Shimizu & Kochhar, 2001). İşletme açısıldan bakıldığında ise çalışanların sahip oldukları bilgi, beceri, deneyim ve diğer nitelikler işletmenin rekabet gücünü artırır ve işletmenin hedeflerine ulaşmasına yardımcı olur (Boselie, Dietz, & Boon, 2005). Son yıllarda, beşeri sermaye kavramı, işletme performansını artırmak için kullanılan bir stratejik unsur haline gelmiştir (Wright & McMahan, 1992; Chen, Huang, & Chen, 2018).

Beşeri sermaye konusunda yapılan akademik çalışmalar, işletmelerdeki insan kaynaklarının yönetilmesi ve geliştirilmesine odaklanmaktadır (Huselid, 1995; Huselid, Jackson, & Schuler, 1997; Guest, 2017). Bu çalışmalar, beşeri sermayenin yönetiminin, işletmelerin performansı üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir (Huselid, 1995; Becker & Huselid, 1998). Bu nedenle, işletmelerin beşeri sermayelerini yönetmeleri, çalışanların yeteneklerini ve deneyimlerini geliştirmeleri ve işletme stratejileriyle uyumlu hale getirmeleri gerekmektedir (Huselid, 1995; Wright & McMahan, 1992).

Beşeri sermayenin etkili bir şekilde yönlendirilmesi, çalışanların motivasyonunu artırarak, işletmelerin verimliliğini ve karlılığını yükseltebilir (Collings, Scullion, & Morley, 2007). İşletmelerin çalışanlarını yetiştirerek, onların beceri ve bilgi düzeylerini artırmaları, işletmenin ürün ve hizmet kalitesinin yükselmesine ve müşteri memnuniyetinin artmasına yol açabilir (Boselie v.d., 2005). Beşeri sermayenin geliştirilmesi, işletmelerin iş stratejilerine uyum sağlamasına yardımcı olur (Delery & Roumpi, 2017).  Ayrıca, işletmelerin çalışanlarının işlerine daha fazla bağlılığı, işletme performansını artırır ve işletmeye aidiyet hissi oluşturur (Huselid, 1995). İşletmeler, çalışanların bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak, yenilikçi fikirler ve çözümler üretebilirler (Delery & Roumpi, 2017).

Beşeri sermayenin işletmeler açısından değeri, işletmelerin yetenekleri korumak ve geliştirmek için uğraşmaları gerektiğini ortaya koymaktadır (Collings v.d., 2007). Beşeri sermayenin geliştirilmesine katkı sağlayabilecek birçok faktör bulunmaktadır (Chen, Huang, & Chen, 2018). Mentörlükde beşeri sermayenin korunmasını ve geliştirilmesini sağlayan en önemli faktörlerden biridir (Chen, Huang, & Chen, 2018).

Mentörlük, deneyimli ve tecrübeli bir kişinin, daha az deneyimli veya yeni başlayan bir çalışana, işle ilgili bilgi ve deneyimlerini aktarmasıdır (Eby, Allen, Hoffman, Baranik, & Sauer, 2013; Aytekin, Murphy, Yildiz, Doğan, & Ceyhan, 2022). Mentörlük, çalışanların becerilerini geliştirmelerine, iş stratejilerine daha iyi uyum sağlamalarına ve kariyer hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmaktadır (Allen, Eby, Poteet, Lentz, & Lima, 2004; Eby vd., 2013). Ayrıca bu kavram, çalışanların işletmelerinde daha uzun süre çalışmalarına ve işletme içindeki aidiyet hissini artırmalarına da yardımcı olur (Ragins, Cotton, & Miller, 2000). Beşeri sermayenin işletmelerin için öneminin akademisyenler tarafından fark edilmesine ve beşeri sermayenin geliştirilmesini sağlayan en önemli faktörlerden birinin mentörlük olduğunun bilinmesine rağmen akademik çalışmalarda henüz bu iki alanı birlikte ele alarak mevcut durumunu ortaya koyan ve gelecek önermelerinde bulabilecek bir çalışma bulunmamaktadır.

Bu çalışmanın amacı beşeri sermaye ve mentörlük konularını birlikte çalışan en iyi makalelerin bibliyometrik analizini yaparak bu makalelerin atıf ve ağ analizini ortaya koymaktır. Bu analizler sayesinde yapılmış çalışmalar ve bu çalışmaların birbiri ile ilişkisi belirlenebilecektir. Ayrıca bu makalelerin çalıştığı ortak konular ve gelecek araştırma önerileri ortaya konacaktır.

Bibliyometrik çalışmalar, ilgili alan veya alanlardaki bilgi boşluklarını tespit etmek, literatürdeki eğilimleri belirlemek ve gelecekte yapılacak araştırmalar için fikir sağlamak açısından önemlidir. Beşeri sermaye ve mentörlük konularını birlikte inceleyen bu bibliyometrik çalışma, bu konulara ilgi duyan araştırmacılara, ilgili alanda yapılan çalışmaların sayısını, yayın trendlerini, öne çıkan alt konuları ve çalışmaların temalarını göstermektedir. Bu çalışmalar, gelecekte yapılacak araştırmalara ışık tutarak araştırmacıların ilgi duydukları konulara daha iyi odaklanmalarını sağlayacaktır.

Metot

Bu çalışmada, bibliyometrik yöntem kullanılarak bilim haritalaması gerçekleştirmek için Zupic ve Čater'in (2015) takip edilen çalışma akışı kullanılmıştır. Bu akış, araştırma tasarımı, bibliyometrik verilerin derlenmesi, analiz ve görselleştirme adımlarından oluşmaktadır.

Araştırma Tasarımı

Araştırmanın başlangıç aşamasında, bilgi tabanı, araştırma öncelikleri ve sosyal ağlarla ilgili araştırma sorularını ele almak için uygun yöntemleri seçilmiş ve çalışmanın odak noktasını belirlenmiştir. Bu çalışma için belirlenen araştırma sorusu, “işletme alanında yapılan beşeri sermaye çalışmalarında mentörlük çalışmalarının katkısı nedir?” olarak belirlenmiştir ve bu, araştırma öncelikleri kategorisine dâhil edilmiştir. Bu amaç doğrultusunda, atıf analizi ve bibliyometrik eşleştirme analizi ağ analizi yöntemi olarak tercih edilmiştir. Atıf analizi, verilen bir alandaki atıfların sıklığını inceleyerek, atıf yapılan dergileri, yazarları ve kaynak başlıklarını analiz etmeyi içerirken; bibliyometrik eşleştirme analizi, çalışmalar arasındaki ilişkileri inceleyerek, araştırmacılara belirli bir belge çiftini atıf yapan çok sayıda makaleyi karşılaştırma ve çalışmaların içeriğindeki benzerlikleri veya farklılıkları belirleme imkânı sağlamaktadır (Köseoğlu, Okumuş, Doğan, & Law, 2019).

Bibliyometrik Verilerin Derlenmesi

Zupic ve Čater'ın (2015) önerisine göre, bibliyometrik verilerin filtrelenmesi ve ihracı için kullanılan kriterlerin (arama parametreleri, dergi seçimi, manuel filtreleme ve atıf eşiği değeri gibi) açıkça belirtilmesi ve uygun bir veritabanının belirlenmesi son derece önemlidir. Bu çalışmada, yazar işlemi üç alt bölüme ayırmıştır. Bu üç bölüm; uygun veritabanı ve dergi seçimi, ilgili makalelerin belirlenmesi ve uygun verinin hazırlanmasıdır.

Uygun Veri tabanı ve Dergi Seçimi

Beşeri sermaye ve mentörlük kavramlarının birlikte ele alındığı çalışmalara odaklanan önde gelen akademik dergilerin belirlenmesi için yazarlar, sadece bir ya da iki veritabanı doğrudan seçmek yerine, web of science (WOS) isimli veri tabanında taranan dergilerin makalelerini dikkate almıştır. Bu çalışmada WOS internet sitesinin kullanılmasının sebebi bu sitenin işletme bilim dalından mevcut bulunan SSCI ve diğer uluslararası yayınlanan bütün dergileri bünyesinde bulundurulmasıdır. Böylece tek bir web sitesi eli ile bütün işletme bilim dalındaki değerli makaleler toplanabilecektir.

İlgili Makalelerin Belirlenmesi

Araştırmanın ilerleyen aşamasında, ilgili makalelerin çıkarılması için birkaç karar alınmıştır. İlk olarak, analiz için zaman sınırı koyulmamıştır. Böylece web of science kapsamında taranan dergilerin tüm sayılarını kapsayan bir araştırmaya yapılacaktır. Ayrıca araştırma son tarihi Aralık 2023 olarak belirlenmiştir. İkinci olarak, araştırmanın kalitesinden ödün vermemek amacı ile tam metin makaleler bu araştırmanın odağı olarak belirlenmiştir. Üçüncü olarak, bu alanları en iyi temsil edebilecek kelimeler olan “beşeri sermaye” ve “mentörlük” kelimeleri anahtar kelimeler olarak seçilmiştir. Dördüncü olarak, makale başlıkları, özetler ve anahtar kelimeler belirlenen anahtar kelimelerin taranacağı bölümler olarak belirlenmiştir. Bu yaklaşım, diğer bibliyometrik çalışmalarda da kullanılan bir yöntemdir (ör. Köseoğlu vd., 2019). Arama, seçilen dergilerden toplam 37 makale üretmiştir.

Bulunan makalelerin değerlendirilmesi amacı ile yazar işletme bağlamında beşeri sermaye ve mentörlük ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgili olup olmadığını belirlemek için tüm çalışmaları taramıştır. Bu kriteri karşılayan makaleler analizler için kabul edilmiştir. Bir makalenin doğrudan ilgili olup olmadığını belirlemek için yazar, ana konunun belirtilen anahtar kelimelerden biri veya daha fazlasına odaklanıp odaklanmadığını değerlendirmiştir. Dolaylı ilişki için ise, makalenin anahtar kelimelerden biri veya daha fazlasını konunun bir parçası olarak ele alıp almadığını değerlendirmiştir. Yazar makaleleri gözden geçirerek ve "uygun" veya "uygun değil" olarak kodlamıştır. Veri geçerliliği ve güvenilirliğini sağlamak için makaleler tekrar ilk yapılan incelemeye bakılmadan tekrar incelenmiştir. Sonuç olarak Beşeri Sermaye ve Mentörlük araştırmalarının birlikte yürütüldüğü toplam 15 makale çalışmaya dâhil edilmiştir.

Uygun Verinin Hazırlanması

Bibliyometrik verilerin analizi, atıf ve bibliyometrik eşleme analizini gerektirdiği için, ilgili makalelerinin referans listesi gereklidir. Referans listelerini elde etmek için yazar iki adımlık bir prosedür takip etmişlerdir. İlk adımda, 15 makalenin referans listeleri web of knowledge veri tabanından otomatik olarak çıkarılmıştır. Daha sonra, 15 makalenin referans listesi manuel olarak ayrılmıştır.

Analiz

Bu adım, veri temizleme ve alt alan tanımlama yöntemlerini belirlemeyi ve ayrıca uygun bibliyometrik yazılım seçimini içermektedir. Bu çalışmada, bibliyometrik analiz için Excel ve BibExcel tercih edilmiştir. İnternet sitesinden alınan veri dosyası, sıklık analizi yöntemiyle değerlendirilmiş, daha sonra yazım ve kodlama hataları düzeltilmiş ve nihayetinde kodlama farklılıkları tek bir formata getirilmiştir. Ağ analizi, bir topluluk veya alandaki aktörlerin pozisyonlarını belirlemedeki önemli avantajları nedeniyle tercih edilmiştir.

Görselleştirme

Bu çalışmada, alandaki çalışmalar arasındaki eşleşmelerin görselleştirilmesi için tercih edilen yöntem bibliyometrik eşleme görüntüleme yöntemidir. Bu yöntem, alandaki eşleşmeleri ve bu eşleşmelerin gücünü gösteren ve evrendeki grupları otomatik olarak tanımlayan VOS viewer yazılımı kullanılarak uygulanmıştır. Böylece, alandaki araştırmalar arasındaki ilişkiler görselleştirilerek analiz edilmiştir.

Analizler

Çalışmada beşeri sermaye alanındaki mentörlük çalışmalarını incelemek için kullanılan atıf ve bibliyometrik eşleme analizleri kullanılmıştır. Atıf analizi bir incelenen alandaki makale sayısını, bu makalelerin aldığı toplam atıfları, bu makalelerin yayınlandığı dergileri, bu makalelerin yayınladığı ülkeleri gösterebilirken bibliyometrik eşleme analizi ise bu makalelerin kendi kaynakçalarının benzerliğine göre makalelerin birbiriyle olan ilişkilerini ortaya koyarak bu makalelerin oluşturduğu evreni bu evrendeki kümeleşmeleri ve ilişki ağını gösterebilmektedir.

Atıf Analizi

Elde edilen 15 makale toplamda 12 ayrı dergide yayınlanmıştır. Bu makalelerin 3 tanesi (%20) Journal of Vocational Behavior’da, 2 tanesi (%13) ise Human Resource Management dergisinde bulunmaktadır. Bu dergilerin ardından gelen diğer 10 dergide birer makale yayınlanmıştır. Tüm makalelerin yayınlandığı dergiler Şekil 1’de gösterilmiştir.

Şekil 1: Tespit Edilen Makalelerin Yayınlandığı Dergiler

Belirlenen anahtar sözcükler yapılan arama sonucunda elde edilen 15 makaleden ilki Wayne ve arkadaşlarının 1990 yılındaki çalışması olmuştur. Bu sözcükleri ilk olarak kullanan bu çalışmadan sonra 2000 yılında iki çalışma bu iki anahtar sözcüğü birlikte kullanmıştır. Belirli aralıklarla bu kavramlar birlikte kullanılmıştır. 2018 yılında ise bu iki anahtar sözcüğü birlikte kullanan 3 makale göze çarpmaktadır. Bu yıl bu kavramın akademik çalışmalarda birlikte kullanıldığı yıl olarak göze çarpmaktadır. Tablo 1’de yıllara göre alandaki yapılan yayın sayıları gösterilmiştir.

Tablo 1: Yıllara Göre Alanda Yapılan Yayın Sayıları

Belirlenen makalelerin büyük bir çoğunluğu olan 8 tanesi (% 53) Amerika Birleşik Devletleri’nde yayınlanmıştır. Bu ülkeyi 2 tane makale ile Kanada ve İskoçya izlemektedir. Ayrıca İngiltere İspanya, İsviçre gibi ülkeler de analizde yer almaktadır (Bkn. Şekil 2).

Şekil 2: Ülkelere Göre Alanda Yapılan Yayın Sayıları

2023 yılına kadar yayınlanmış 15 makalenin içerisinde en fazla makalede adı bulunan yazar ise 2 çalışma ile Bozionelos olmuştur. Diğer yazarların ise 1 makalesi bulunmaktadır. Aramada yayını bulunan yazarların listesi Tablo 2’de sunulmuştur.

Tablo 2: Yıllara Göre Alanda Yapılan Yayınların Yazarları

Tespit edilen makalelerin isimleri ise tablo 3’te yer almaktadır.

Tablo 3: Yıllara Göre Alanda Yapılan Yayın Sayıları

Yapılan taramada kullanılan yayınların aldıkları atıf sayısı 3258’dir. Atıf sayıları alandaki çalışmaların sayısının artmasına uygun olarak yükselmiştir. 2018 yılında çalışma sayısı bir yıldaki en yüksek sayısına ulaşmıştır. Yapılan çalışmalara alınan atıf sayısı da 2020 yılında 313’ye ulaşmıştır. Yıllara göre yazılan makale ve atıf sayıları aşağıda tablo 4’te gösterilmiştir.

Tablo 4: Yıllara Göre Alanda Yapılan Yayın Sayıları

Analize dâhil edilen makalelerden elde edilen 3258 atıf incelendiğinde bu atıfların 1340 tanesinin Ng (2005) çalışmasına yapıldığı görülmüştür. En fazla atıf alan ikinci yayın ise Day’in (2000) adlı çalışmasıdır. Bu çalışmanın aldığı atıf sayısı ise 1003’tür. Son olarak en fazla atıf alan üçüncü çalışma 310 atıf ile Eby (2013) adlı makaledir.

Bibliyometrik Eşleme Analizi

Bir alandaki çalışmalar arasındaki ilişkileri görselleştirirken, araştırmacıların ağ analizi veya çok boyutlu ölçeklendirme seçenekleri vardır. Bu çalışmada bibliyometrik eşleşme arasındaki ilişkileri tasvir etmek için ağ analizini tercih edilmiştir. Bu hedefe ulaşmak için ağ içindeki ilişkilerin gücünü görüntüleyebilen ve sahadaki kümeleri otomatik olarak tanımlayabilen VOSviewer yazılım programı seçilmiştir. Aşağıda Şekil 3 ve 4'te çalışmalarının ağ analizi sonuçları gösterilmektedir.

Şekil 3: Beşeri Sermaye Alanını içindeki Mentörlük çalışmalarının Görseli

Şekil 4: Beşeri Sermaye Alanını içindeki Mentörlük çalışmalarının Yoğunluk Haritası

Tartışma

Bu çalışmada, beşeri sermaye literatüründe yeni ortaya çıkan mentörlük araştırmalarının bibliyometrik bir analizi yapılmıştır. Bulgular, şu anda bu alandaki çeşitli yapılara ilişkin araştırmaların iki küme altında toplanabileceğini göstermektedir. Bu alanlar Şekil 3’te kırmızı ve yeşil renklerle ayrılmıştır. Böylece elde edilen 15 makalenin 8 tanesi kırmızı alanda yer alırken 7 tanesi yeşil alanda yer almaktadır. Kaymmayer-mueller (2008) ve Eby (2013) çalışmaları kırmızı alanın en önemli çalışmalarıdır. Diğer taraftan yeşil alandaki en önemli çalışmalar ise Day (2000) ve Ng (2005) çalışmalarıdır. Yoğunluk haritasından da anlaşılacağı üzere bu dört çalışma beşeri sermaye alanı içerisindeki mentörlük makaleleri evreninde en ortada en yoğun şekilde kendine yer bulmuşlardır.

Elde edilen görseldeki kümeler ele alındığında bu kümelerin doğal olarak beşeri sermaye ile birlikte mentörlük kavramını ele alması doğaldır. Ancak bu iki farklı kümenin oluşması şuana kadar mevcut çalışmalar içerisinde bu alana iki farklı bakışın olduğunu bize göstermektedir yukarıda adı sayılan makalelerde içinde bulundukları kümelerin en fazla atıf almış ve en fazla diğer makalelerle iletişimi olan makalelerdir. Eldeki kümelerin ilki yani yeşil renkli kümenin makalelerin genel olarak kariyer başarısına odaklandığı ve beşeri sermaye ve mentörlüğü bu başarının öncülleri olarak değerlendirdiği görülmektedir. Bununla birlikte kırmızı kümede kariyer başarısına odaklanan makalelerden oluşmaktadır ancak bu makaleler beşeri sermayeyi oluşturan karakter özellikleri, cinsiyet, mativasyon gibi kavramları incelemeye odaklanmıştır. Ayrıca bu küme içerisindeki makalelerden bazıları liderlik, strateji, iş tatmini gibi kavramları da çalışmalarına dâhil etmişlerdir.

Yeşil renk ile temsil edilen kümenin en fazla etkileşim almış makaleleri sırayla incelenecek olursa kümenin ortasında yer alan ve en fazla atıf almış olan makale Ng’nin (2005) makalesidir. Kariyer başarısı üzerine yazılmış bu makalede yazar, kariyer başarısının 4 farklı öncül kategorisi olduğunu savunmuştur. Bu 4 öncül kategori beşeri sermaye, kurumsal mentörlük, sosyodemografik durum ve istikrarlı bireysel farklılıklardır. Bu noktada çalışmada sağlanan kurumsal mentörlük desteğinin kişinin öznel kariyer başarısı ile yani kişinin kendi kariyerinden memnuniyeti ile doğrudan ilişkili olduğu ispatlanmıştır.

Bu kümenin ikinci makalesi ise 2000 yılında Day’in liderlik üzerine yazdığı makaledir. Bu makalede yazar liderlik becerilerinin gelişiminde beşeri sermayenin büyük bir rolü olduğunu savunmuş ve beşeri sermayenin gelişimini 360 derece geri bildirim alma, mentörlük ve eylemlerin öğrenilmesine bağlamıştır. Böylece bir lidere gerekli olan beşeri sermaye özellikleri kendinden tecrübeli birinin sağladığı yol gösterme ve tecrübe aktarımı gibi faaliyetlerle sağlanabilecektir.

Bu kümede yer alan bir diğer makale ise Wayne’nin 1999 yılında yazdığı makaledir. Bu makalede de Day’in (2000) çalışması gibi kariyer başarısı üzerine bir araştırma yapılmıştır. Makalede yarışma hareketlilik sistemi olarak beşeri sermaye ve destekleyici hareketlilik sistemi olarak kariyer mentörlüğünün kariyer başarısında etkisi olduğu savunulmuştur. 245 örneklemden sağlanan verilerin sonuçlarına göre özellikle kariyer mentörlüğünün kariyer başarısına büyük etkisi olduğu kanıtlanmıştır.

Gubbins (2016) bu kümenin dördüncü makalesidir. Yazar bu makalede insan kaynakları yöneticilerinin kariyer başarılarının beşeri sermayelerinin bir göstergesi olan sosyal sermayelerinden ve çevrelerinden sağladıkları mentörlük yardımından kaynaklandığını ileri sürmektedir. Sonuçlar insan kaynakları yöneticilerinin diğer insan kaynakları yöneticilerinden aldığı kariyer mentörlüğü yardımının faydalarını ortaya koymaktadır. Ayrıca üst pozisyondaki yöneticilerin kariyer mentörlüğünün daha etkili kariyer başarısı sonuçlarına yol açtığı da belirlenmiştir.

Kümenin bir sonraki üyesi ise Reader’in (2018) makalesidir. Bu makalede yazar stratejik insan kaynakları yönetiminin bireysel sonuçlardan kaçınma tepkisinin aksine çalışanlarının beşeri sermayelerinin organizasyonlar için bir kaynak olduğunu savunmuştur. Bununla birlikte yazar mentörlük ve yetenek yönetimi gibi insan kaynakları uygulamalarının kariyer başarısına etkisini beşeri sermaye üzerinden açıklamak için araştırmasını yürütmüştür. Sonuçta insan kaynakları sistemlerinin çalışanların beşeri sermayeleri üzerine kurulduğu, bu yüzdende o kişilerin kariyerlerinin de dikkate alınması gerektiği saptanmıştır.

İkinci kümenin en fazla atıf alan makalesi ise 2008 yılında yayınlanmış olan Kaymmayer-mueller’in mentörlük üzerine yaptığı literatür incelemesi çalışmasıdır. Çalışmada beşeri sermaye ve demografik özellikler gibi unsurlar sabit tutulduğunda mentörlüğün kariyer sonuçları açısından büyük önemi olduğu izah edilmiştir.

Wallace’ın (2001) çalışmasında da beşeri sermaye bir kontrol değişkeni olarak tutulmuş ve kadın avukatların sahip olduğu mentörlerin cinsiyetine göre elde ettiği başarılar ve sonuçlar ele alınmıştır. Sonuçta kadın avukatların sahip mentörlerinin erkek olduğu durumlarda maddi kazanımlarının yüksek olduğu tespit edilirken mentörlerin kadın olduğu durumlarda ise kariyer tatmininin, avukatlığa devam etme niyetinin fazla olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca mentörlerin kadın olduğu durumlarda iş ile iş dışı çatışma süreçlerinin daha az olduğu ortaya konmuştur.

Baran (2021) makalesine mantörlük ile bireylerin nasıl kazanımlar elde ettiğini sorgulamıştır. 392 bireyin katılımı ile yapılan araştırmada bireylerin mentörlük yoluyla beşeri sermayelerine büyük kazanımlar eklediği tespit edilmiştir. Ayrıca mentörluk sürecine katılımın mentörlüğe hiç katılmamış çalışanlara kıyasla mentilerin kurumsal hiyerarşide daha verimli bir şekilde yükselme ve maaş artışları elde etme olasılığını arttırdığı gözlemlenmiştir.

Bu kümede iki makalesi olan Bozionelos’un 2004 yılında yazdığı ilk makalesinde kariyer başarısında alınan mentörlük, sağlanan mentörlük ve beşeri sermaye gelişimi üzerine 176 kişinin katılımı ile bir araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırma sonucunda hem alınan hem de sağlanana mentörlüğün birlikte kariyer başarısında rol oynadığı tespit edilmiştir. Ayrıca mentörlük alan kişinin mentörlük sağlama üzerinde daha başarılı olduğu ve açık kişilik özelliğinin kariyer başarısına beşeri sermayeden daha fazla katkı sağladığı bulunmuştur.

Yazar 2010 yılında yayınladığı diğer makalesinde ise, Anglo-Sakson organizasyon ortamında alınan mentörlüğün, beşeri sermaye unsurlarında beş büyük kişilik özelliği ve genel zihinsel yetenek ile ilişkisini ampirik olarak araştırmıştır. 272 beyaz yakalı çalışanın katılımı ile gerçekleştirilen çalışmada, açıklık ve uyumluluk kişilik özelliklerinin mentörlüğe büyük etkisi olduğu sonucu elde edilmiştir.

Walker’ın (2018) “organizasyonel teşvikler üst düzey yöneticilerin mentörlük davranışlarını nasıl etkileyebilir?” sorusu ile yola çıktığı araştırmasında ise kariyer gelişimine yatırımlar gibi teşviklerin mentörlük davranışına olumlu etkisi olduğunu tespit etmiştir. Ayrıca yapılan beşeri sermaye yatırımlarının da sonuçlarının da sadece üst düzey yöneticilerle sınırlı kalmadığını ortaya koymuştur.

Son olarak Utrilla 2012’deki çalışmasında işletmelerin gün geçtikçe daha fazla kullandığı mentörlük uygulamalarının birey ve işletme üzerindeki etkilerini incelemiştir. Sonuçlar, mentörlük programlarının kullanımı ile işletmelerin büyümesi ve bireylerin beşeri sermayesi arasında doğrudan olumlu bir ilişki olduğunu göstermektedir.

Sonuç

Bu makalede yönetim alanında beşeri sermaye ve mentörlük kavramlarını birlikte ele alan araştırmaların mevcut entelektüel yapısını araştırmak amaçlanmıştır. Bu amaca erişmek için sosyal ağ analizi yolu ile bibliyometrik eşleme analizi uygulanmıştır. Bu çalışmanın bulguları ile beşeri sermaye ve mentörlük çalışmalarının ortak yapısının mevcut durumu ortaya konmuş ve alanda sağlanabilecek ilerlemeler tartışılmıştır.

Elde edilen sonuçlarda görüldüğü üzere bu alanda henüz sınırlı sayıda çalışma yapılmıştır. Toplamda elde edilen 15 makale beşeri sermaye alanındaki mentörlük çalışmalarına başlangıç düzeyinde bir ilginin olduğunu göstermektedir.

Bu iki kavramın birlikte ele alındığı çalışmalar iki küme altında toplanmıştır. Bu kümelerin ilkindeki makaleler genellikle mentörlük yoluyla artan beşeri sermayenin kariyer başarısına etkisini ele almış ve bu doğrultuda olumlu sonuçlar elde etmişlerdir. Böylece beşeri sermaye, mentörlük ve kariyer başarısı arasındaki ilişki bu alandaki çalışmaların ilk kazanımıdır.

İkinci kümede ise genel olarak çalışmalar beşeri sermayeyi mentörlük çalışmalarının sonuçlarının incelemede bir kontrol değişkeni olarak incelemiş ve beşeri sermayenin alt başlıklarından olan kişilik özelliklerini veya beşeri sermaye yatırımlarını araştırma konusu haline getirmiştir.

Böylece beşeri sermaye alanında yapılan mentörlük çalışmaları henüz başlangıç seviyesindedir. Bu alanda bir işletme politikası olarak mentörlük çalışmalarının bireysel ve organizasyonel faydaları kapsamlı bir şekilde ele alınmamıştır. Günümüz işletmelerinin en önemli stratejik unsurlarından birinin gelişmesinde etkisi olan mentörlüğün bir işletme stratejisi olarak görülebilmesi için yapılacak çalışmalar alanda ilerlemeye fayda sağlayacaktır.

Bununla birlikte işletmelerin bir insan kaynakları uygulamaları içinde mentörlüğü hangi beşeri sermaye unsurlarını geliştirme için kullanabileceği bu kavramlar için araştırmaya muhtaç bir diğer konudur. Ayrıca mentörün hangi zihinsel, kişilik vb. özelliklerine sahip olasının en iyi beşeri sermaye birikimine yol açtığının tespit edilmesi de alana ilerleme sağlamaya yardımcı olacaktır.

Sonuç olarak, mevcut durumda beşeri sermaye alanında ele alınabilecek birçok konu hâlihazırda bulunmaktadır. Akademisyenlerin bu alana ilgisi beşeri sermaye yoluyla sürdürülebilir rekabet avantajı kazanma, liderlik, kariyer başarısı, insan kaynakları yönetimi uygulamaları, motivasyon gibi birçok alanda ilerleme sağlamaya yardımcı olacaktır.

Araştırmanın Sınırları ve Öneriler

Bu araştırmanın belirli bazı sınırlılıkları mevcuttur. Öncelikle çalışma web of science veri tabanının yönetim alanında taranan dergilerle yürütülmüştür. Bu iki kavramın diğer veri tabanlarında taranan dergilerdeki durumunu incelemek alanla ilgili daha geniş bir bilgi sağlayabilecektir. İkinci olarak bu araştırmada anahtar cümleler “Beşeri Sermaye” ve “Mentörlük” terimleri belirlenmiştir. Bu kavramların ilgili terimlerinin arttırılması bu alandaki yapılmış diğer çalışmalarında analize katılmasına yardımcı olabilir. Örneğin koçluk (coaching) kavramının da bu araştırmaya eklenmesi bu alanda yapılmamış ancak benzer özellikler taşıyan çalışmalarında analize dâhil edilmesi açısından önemlidir. Son olarak bu analiz Beşeri sermaye ve mentörlük kavramlarının birlikte alındığı çalışmaların mevcut bağlantılarını incelemek üzere kurgulanmıştır. Ancak bunun yanında bu çalışmaların yazarlarının tanımlanacağı ve aralarındaki ilişki yapılarının ortaya konabileceği bir ortak sözcük analizinin (co-word analysis) yapılması bu alanın yapısının daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacaktır.

TYB Akademi 40, Ocak 2024

Kaynakça

Allen, T. D., Eby, L. T., Poteet, M. L., Lentz, E., & Kurttutan, T. (2004). Career benefits associated with mentoring for proteges: A meta-analysis. Journal of Vocational Behavior, 65(2), 236-255.

Allen, T. D., Poteet, M. L., & Burroughs, S. M. (1997). The mentor's perspective: A qualitative inquiry and future research agenda. Journal of Vocational Behavior, 51(1), 70-89.

Aytekin, İ., Murphy, W., Yildiz, M., Doğan, I. Ç., & Ceyhan, S. (2022). Developmental networks affect academics’ career satisfaction through research productivity. The International Journal of Human Resource Management, 33(17), 3387-3413.

Baran, M., & Zarzycki, R. (2021). Key effects of mentoring processes—multi-tool comparative analysis of the career paths of mentored employees with non-mentored employees. Journal of Business Research, 124, 1-11.

Barney, J. (1991). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of management, 17(1), 99-120.

Becker, G. S. (1964). Human capital: A theoretical and empirical analysis, with special reference to education. University of Chicago Press.

Becker, B. E., & Huselid, M. A. (1998). High performance work systems and firm performance: A synthesis of research and managerial implications. Research in Personnel and Human Resources Management.

Bontis, N. (1999). Managing organizational knowledge by diagnosing intellectual capital: framing and advancing the state of the field. International Journal of Technology Management, 18(5-8), 433-462.

Boselie, P., Dietz, G., & Boon, C. (2005). Commonalities and contradictions in HRM and performance research. Human Resource Management Journal, 15(3), 67-94.

Bozionelos, N. (2004). Mentoring provided: Relation to mentor’s career success, personality, and mentoring received. Journal of vocational behavior, 64(1), 24-46.

Bozionelos, N., & Bozionelos, G. (2010). Mentoring received by protégés: its relation to personality and mental ability in the Anglo-Saxon organizational environment. The International Journal of Human Resource Management, 21(4), 509-529.

Chen, Y., & Huang, J. (2013). Mentorship effectiveness, protégé characteristics, and career success: An empirical study in the context of the IT industry. Information Technology & People, 26(2), 166-184.

Chen, Y., Huang, J., & Chen, C. (2018). Mentoring, human capital, and career success in the IT industry. Human Resource Development Quarterly, 29(3), 251-278.

Collings, D. G., Scullion, H., & Morley, M. J. (2007). Changing patterns of global staffing in the multinational enterprise: Challenges to the conventional expatriate assignment and emerging alternatives. Journal of World Business, 42(2), 198-213.

Day, D. V. (2000). Leadership development:: A review in context. The leadership quarterly, 11(4), 581-613.

Delery, J. E., & Roumpi, D. (2017). Strategic human resource management, human capital and competitive advantage: is the field going in circles? Human Resource Management Journal, 27(1), 1-21.

Guest, D. (2017). Human resource management and organizational performance: history and prospects. Journal of Management, 43(6), 1916-1926.

Eby, L. T., Allen, T. D., Evans, S. C., Ng, T., & DuBois, D. (2008). Does mentoring matter? A multidisciplinary meta-analysis comparing mentored and non-mentored individuals. Journal of Vocational Behavior, 72(2), 254-267.

Eby, L. T., Allen, T. D., Hoffman, B. J., Baranik, L. E., & Sauer, J. B. (2013). An interdisciplinary review of mentoring research. Journal of Management, 39(5), 1334-1360.

Gubbins, C., & Garavan, T. (2016). Social capital effects on the career and development outcomes of HR professionals. Human Resource Management, 55(2), 241-260.

Hitt, M. A., Bierman, L., Shimizu, K., & Kochhar, R. (2001). Direct and moderating effects of human capital on strategy and performance in professional service firms: A resource-based perspective. Academy of Management Journal, 44(1), 13-28.

Huselid, M. A. (1995). The impact of human resource management practices on turnover, productivity, and corporate financial performance. Academy of Management Journal, 38(3), 635-672.

Huselid, M. A., Jackson, S. E., & Schuler, R. S. (1997). Technical and strategic human resource management effectiveness as determinants of firm performance. Academy of Management Journal, 40(1), 171-188.

James, E. H. (2000). Race-related differences in promotions and support: Underlying effects of human and social capital. Organization Science, 11(5), 493-508.

Kammeyer-Mueller, J. D., & Judge, T. A. (2008). A quantitative review of mentoring research: Test of a model. Journal of Vocational Behavior, 72(3), 269-283.

Kram, K. E. (1985). Mentoring at work: Developmental relationships in organizational life. University Press of America.

Köseoğlu, M. A., Okumuş, F., Doğan, I. C., & Law, R. (2019). Intellectual Structure of Strategic Management Research in the Hospitality Management Field: A Co-Citation Analysis. International Journal of Hospitality Management, 78, 234-250.

Lee, Y., & Lee, J. Y. (2018). A multilevel analysis of individual and organizational factors that influence the relationship between career development and job-performance improvement. European Journal of Training and Development, 42(5/6), 286-304.

Ng, T. W., Eby, L. T., Sorensen, K. L., & Feldman, D. C. (2005). Predictors of objective and subjective career success: A meta‐analysis. Personnel psychology, 58(2), 367-408.

Noe, R. A. (1988). An investigation of the determinants of successful assigned mentoring relationships. Personnel Psychology, 41(3), 457-479.

Ulrich, D. (1997). Measuring human resources: An overview of practice and a prescription for results. Human Resource Management, 36(3), 303-320.

Utrilla, P. N. C., & Torraleja, F. A. G. (2012). The human resources development through mentoring: The Spanish case. Intangible Capital, 8(1), 61-91.

Ragins, B. R., & McFarlin, D. B. (1990). Perceptions of mentor roles in cross-gender mentoring relationships. Journal of Vocational Behavior, 37(3), 321-339.

Ragins, B. R., Cotton, J. L., & Miller, J. S. (2000). Marginal mentoring: The effects of type of mentor, quality of relationship, and program design on work and career attitudes. Academy of management journal, 43(6), 1177-1194.

Sharma, A., & Upadhyay, A. (2019). Mentorship and Human Capital: A Bibliometric Coupling Analysis. Journal of Librarianship and Information Science, 51(3), 891-901.

Walker, D. O., & Yip, J. (2018). Paying it forward? The mixed effects of organizational inducements on executive mentoring. Human Resource Management, 57(5), 1189-1203.

Wayne, S. J., Liden, R. C., Kraimer, M. L., & Graf, I. K. (1999). The role of human capital, motivation and supervisor sponsorship in predicting career success. Journal of organizational behavior, 20(5), 577-595.

Wright, P. M., & McMahan, G. C. (1992). Theoretical perspectives for strategic human resource management. Journal of Management, 18(2), 295-320.

Wallace, J. E. (2001). The benefits of mentoring for female lawyers. Journal of Vocational Behavior, 58(3), 366-391.

Zupic, I., ve Čater, T. (2015). Bibliometric methods in management and organization. Organizational Research Methods, 18(3), 429-472.